stopniowanie przymiotników

 Temat tego tekstu chodzi mi po głowie już od długiego czasu. Wszystko przez Alicję. Czasami rano, przed pracą, ucinamy sobie pogawędki o sprawach ważnych, ważniejszych i najważniejszych. Tamta konkretna dotyczyła przymiotników. A konkretnie ich stopniowania - formy stopnia wyższego i najwyższego. Spostrzeżenia Alicji były dla mnie odkryciem, a myśl, żeby te spostrzeżenia wykorzystać do napisania tekstu nie opuszcza mnie od tamtej pory. Najwyższy czas, żeby o tym napisać.

W tekście zamierzać opierać się (w sensie szukania wsparcia, a nie w sensie opierania się przed wpływem) na definicjach zaciągniętych ze strony polszczyzna.pl. Z punktu widzenia mojego celu są idealne w stopniu najwyższym.

Trzy stopnie przymiotników

Aby mówić o rodzajach stopniowania przymiotników, należy najpierw zapoznać się z nazwami samych stopni. Wyróżniamy stopnie: równy, wyższy i najwyższy. Stopień równy to przymiotnik w podstawowej formie. Przymiotnika w stopniu wyższym używamy wówczas, gdy chcemy podkreślić daną cechę przymiotnika lub dokonać porównania, natomiast w stopniu najwyższym – by wyróżnić cechę na tle innych. Powiemy na przykład, że Jaś jest grzeczny, ale Tomek grzeczniejszy (od Jasia), a Witek jest najgrzeczniejszy z całej klasy.

Swoją drogą przykład, jaki podano na stronie jest wprost jakby stworzony dla mnie, nie sądzicie? ;)

No dobrze, to teraz ja. Aby mówić o stopniowaniu umiejętności, zdolności, pracowitości, grzeczności, posłuszeństwa, bogobojności, pilności, wiedzy, dostosowania ucznia, należy najpierw ustalić względem czego będziemy te stopnie ustalać. Musimy więc wyznaczyć stopień równy. Stopień równy to taki stopień, który będzie nam pokazywał ucznia wersję podstawową. Jest to uczeń pilny, choć niekoniecznie zdolny lub odwrotnie - zdolny, choć - jak to mówią - leniwy. Niczym się nie wyróżnia, nie kwalifikuje się ani na stopień wyższy, ani na stopień niższy. Jest grzeczny, nie rzuca się w oczy, zna swoje miejsce w szeregu, ukazuje należny szacunek panu i pani nauczycielce. Ten poziom jest dla nas bazą do określenia stopnia wyższego i najwyższego ucznia. 

Stopnia wyższego używamy wówczas, gdy chcemy podkreślić daną cechę ucznia lub dokonać porównania. W porównaniach stopień wyższy sprawdza się idealnie, jest do tego po prostu stworzony. Jeśli mówimy, że uczeń jest lepszy, to owszem, możemy powiedzieć, że jest, dajmy na to, lepszy z matematyki niż z geografii, jednak o wiele naturalniej brzmi komunikat, że uczeń jest lepszy od kogoś z matematyki. W szkole warunki do stopniowania są idealne - uczniowie umieszczeni są w grupach, grupy - jak wiadomo - składają się z kilkunastu osób, a jeśli mamy zbiorowość kilkunastoosobową, to mamy kogo z kim porównywać. Przykładów stopniowania wyższego mogę podać tu bez liku: pilniejszy, grzeczniejszy, bardziej pracowity, mniej pracowity, czystszy, brudniejszy, cichszy, głośniejszy, mniejszy, większy, bardziej, mniej - proszę ustawić się w odpowiedniej kolejności i pokazać publiczności. Brawa za równy (równiejszy niż u poprzedniej grupy) szereg!

Stopień najwyższy pozwala nam wyróżnić jednego ucznia na tle innych. Pozwala wręczać medale i dyplomy, przy jednoczesnym niewręczaniu ich miernotom. Uczeń może więc być najlepszy, najpilniejszy, najszybszy, najgrzeczniejszy - słowem bezkonkurencyjny w swojej grupie. Taki uczeń dawany jest za wzór tym w stopniu równym i wyższym, choć - bądźmy szczerzy - nikt nie wierzy w to, że można go dogonić. Nikt tutaj nie śmie się z nim porównywać - po co, przecież i tak wypadnie się gorzej lub źle, zależy w jakim stopniu się wyląduje. 

Czy wszystkie przymiotniki są stopniowalne?

Oczywiście, że nie wszystkie. Stopniowaniu nie podlegają takie przymiotniki, do których dodanie końcówki jest niemożliwe lub kiedy nie da się porównać, że coś jest mniej lub bardziej. Na przykład, gdy widzimy coś, co jest wykonane z drewna, nie możemy stwierdzić, że poszczególne elementy są mniej lub bardziej drewniane. Podobnie sytuacja wygląda z takimi przymiotnikami jak papierowy, szklany, betonowy.

I teraz ja. Czy wszyscy ludzie są stopniowalni? Oczywiście, że nie, a przynajmniej nie tak oficjalnie, jak uczniowie. Stopniowaniu nie podlegają osoby, których nie da się porównać, że ktoś jest mniej lub bardziej. Najczęściej są to osoby, które z różnych powodów albo same sobie nadały, albo ktoś im nadał pozycję władzy. W szkole są to na przykład wszyscy ludzie dorośli, choć nie każdy w równym stopniu. Nauczyciele na przykład nie podlegają oficjalnemu stopniowaniu ze strony uczniów, natomiast mogą zderzyć się ze stopniami w swojej relacji z dyrektorem szkoły. Nauczyciel może więc korzystać z pełni władzy stopniowania uczniów, bo ci drudzy - mówiąc wprost - nie mają tu nic do gadania. To nauczyciel decyduje, w jakim stopniu jest dany uczeń: równym, wyższym czy najwyższym. Stopniuje, bo może, bo się tego od niego oczekuje, bo nie wie, że można nie stopniować. Nie wyobraża sobie szkoły bez stopniowania. 

Stopniowanie przymiotników – najczęściej popełniane błędy 

Błędy w stopniowaniu przymiotników pojawiają się zazwyczaj w sytuacji, gdy ktoś chce wbrew regułom dokonać stopniowania syntetycznego lub opisowego, np. dobrzejszy, bardziej trudny, bardziej prosty, bardziej optymalny. Błędem jest również podwójne stopniowanie, np. najbardziej najlepszy, bardziej delikatniejszy, bardziej złośliwszy.

I ja. Błędy w stopniowaniu ludzi pojawiają się zazwyczaj w sytuacji, gdy ktoś chce stopniować wbrew regułom. Jeśli reguła mówi, że uczeń najlepszy to jest ten, który ma celujące z każdego przedmiotu i bierze udział we wszystkich możliwych olimpiadach, to nie trzymając się tej reguły można popełnić masę błędów w stopniowaniu. Historia zna kilka przypadków nauczycieli, którzy w najwyższym stopniu pogwałcili reguły stopniowania. Brak równości w stopniowaniu powoduje, że uczniowie wyrywają się spod kontroli stopni, zbaczają z wytyczonej ścieżki edukacji, zaczynają myśleć samodzielnie i nie po linii stopnia równego. O pomstę do nieba woła również całkowita rezygnacja ze stopniowania - tak, są takie przypadki! Bez stopniowania uczniowie nie wiedzą, w jakim stopniu się przystosowują, jak stopniowana jest ich pilność, wiedza i umiejętności. Bez stopniowania uczeń nie wie, czy jest dobry, lepszy czy najlepszy. Musi być ktoś, kto mu o tym powie! Zawsze musi być ktoś, kto nam powie, jak nas stopniuje. Musi?

W stopniu najwyższym zdaję sobie sprawę, że tym tekstem dopiero liznęłam temat oceniania. To mi jednak nie wystarcza, chcę być w tym lepsza i lepsza. Zamierzam wgryźć się w temat bardziej, bo jest on teraz na mojej myślowej mapie zaznaczony kolorem czerwonym. Takim najczerwieńszym ;)

Pozdrawiam